Lessons Overhead in the Jungle

vic@purebright

(This poem is an English translation of my Hiligaynon poem, Laygay Nga Nabatian sa Kagulangan, first published in this blog. This poem was inspired by my trip to Khao Yai National Park in Nakhon Ratchasima Province, Thailand, August 20-21, 2011. I dedicate this poem to Dr. Naruemon Yutakom, my host professor at Kasetsart University, who taught me another important lesson about life. Please read the poem for you to know that lesson.)

Beautiful—that's my first impression of the jungle:
The air blew, cool and slow.
Trees were trees as big as tabungos
While others looked like rolled amakans,

With orchids dangling, as if from heaven.
Vines did not give up their fight;
They hugged the trees just to see the light.
Birds in their various colors
Competed with butterflies and dragonflies for attention.
Not to be left behind, flowers and mushrooms too
Flamboyantly wore their red, white, brown, orange, and yellow,
While streams and falls sang 
With the birds, kirikikik, and bagangan.

 “Beautiful, beautiful, beautiful,” I exclaimed.

“Be careful,” said the guide.
 “Go to the middle,
Where the path is cleared.
There’s a trail for you.
Don’t veer too much,

Neither to the left nor to the right.
The si-it and balagon might touch you
And the udto-udto might jumped over you.
Wear your long socks;
The jungle is full of crawling leeches.
There are also many palhi.

Like ants, though small,
They will strike back once stumped.

(Note: Unfortunately some of the rhythms and rhymes in the Hiligaynon version are lost after the translation.)

Meaning of Hiligaynon Words Used in this Poem

Tabungos –These are supper huge cylindrical container of rice in the Philippines, ranging from 1 to 3 meters in diameter, usually made of weaved thin strips of bamboos.

Amakans—These are mats made of woven, thin strips of bamboos; they look like big trunks of trees once rolled.

Kirikikik and Bagangan—These insects (of crickets and beetles group, respectively), in the Philippines, create a very beautiful sound, most especially during summers.

Si-it—Scientifically known as Mimosa pudica, this plant is thorny and is sensitive to touch.

Balagon—This is a Filipino term generic for all vines.

Udto-udto—These are big spiders. It is called udto-udto because, unlike other spiders, it still hangs on its web even during noontime. It is fabled in the Philippines that once a person is bitten by an udto-udto, he/she will die during noon time, the following day.

Palhi—As part of Filipino superstitious beliefs, palhi are unseen spirits dwelling in the forest; they can cause sickness or death once touched. 

Natuhoy sa Ayutthaya, Ankor kag Ozymandias

by vichanda@purebright

[This essay reflects the lessons and insights I learned after visiting  the ruins of Ayutthaya (Thailand) and Ankor (Cambodia). I would like to dedicate this piece to Dr. Panwilai Chomchid and Dr. Methinee Wongwanich Rumpagaporn, my generous hosts cum tour guides, of Rajabhat Mahasarakham University and Kasetsart University, Thailand, respectively, who facilitated my visits in these two places of great historical and cultural value.] 

                                                            ********

Kanami gali nga batyagon kon ang imo nabasa, makit-an mo sa personal.

Ang ruins sang Ginhari-an sang Ayutthaya makit-an sa Ayutthaya Province, Thailand samtang ang  iya naman sang Khmer empire and civilization makit-an sa Ankor, Siem Reap Province, Cambodia. Ang Ayutthaya kag Ankor nangin sentro sang madamo nga pagpanalawsaw sang mga historians kag anthropologists tungod kay ang mga  ini nagbilin sang pruweba sang kabantog kag himaya sang duha ka mga ginaharian. Ako nakabasa sang mga feature stories parte sini sa National Geographic nga nagdabok sang akon handum nga tani makakadto man sa mga lugar nga ini.   

Daw indi mapatihan, apang nag-abot gid man ang kahigayunana nga mataga-an sang katumanan ang akon mga handum. Sa akon pagtinir sa Pungsod sang Thailand, mga 6 ka bulan, nataga-an ako sang kahigayunan nga makita-an sang akon mga mata kag mahikap sang akon mga kamot ang ginabantog nga mga ginharian kag templo sa Ayutthaya, Thailand (sang July 20, 2011) kag Angkor, Siem Reap, Cambodia (sang December 3-4, 2011).

Sang makit-an ko ang mga ini, ano ang akon nabatyagan? Siyempre, ako nakum-an, nakunyag, nalipay, kag may madamo pa gid nga nagkasari-sari nga nabatyagan. Nakahambal ako nga, "Wow," dala pagguwa sa bibig sang pagdayaw, paghangad, kag nagpadungog. Hu-o ang mga nagkalabilin sang templo kag ginhari-an sa Ayutthaya kag Ankor tuman gid katahum!  Filipino man ako, bisan paano, nakabatyag ako sang ginatawag nga regional pride. May mga duma-an man gali nga structures diri sa Southeast Asia, indi lang ang mga pyramids sa Egypt ukon mga ruins sang Mayan Empire sa South America  Apang, samtang nagalantaw ako sang mga ini, insa nga may tublok sang kasubo ako nga nabatyagan? May pamangkot nga nagsulod sa akon paino-ino, "Nga-a nangin amo sini ang ginharia-an sang Ayutthaya kag Ankor?"

Pilit ko man nga ginasikway, apang naga-balik-balik sa akon paino-ino ang mga ruins nga akon nakit-an kag ang binalaybay nga  Ozymandias, ginsulat ni  Percy Bysshe Shelley sang 1818. Akon nga igapatpat sa idalum ang kahulugan sang Ozymandias. Tinguha-an  ko nga ipaathag ang kaangtanan sini sa akon nakit-an nga mga ruins sa Ayutthaya kag Angkor.

Ozymandias
by Percy Bysshee Shelly

1  I met a traveler from an antique land
2  Who said: "Two vast and trunkless legs of stone
3  Stand in the desert. Near them on the sand,
4  Half sunk, a shattered visage lies, whose frown
5  And wrinkled lip and sneer of cold command
6  Tell that its sculptor well those passions read
7  Which yet survive, stamped on these lifeless things,
8  The hand that mocked them and the heart that fed.
9  And on the pedestal these words appear:
10 'My name is Ozymandias, King of Kings:
11 Look on my works, ye mighty, and despair!'
12 Nothing beside remains. Round the decay
13 Of that colossal wreck, boundless and bare,
14 The lone and level sands stretch far away".

Ang poem, Ozymandias, isa ka sonnet, may 14 ka dinalan. Sa una nga linya (I met a traveler...), makit-an naton ang duha ka character, ang nagsulat sini (the poet) kag ang nagpanglugayawan (the traveler). Ang manunulat may nabatian sa manogpanglugayawan, ang istorya nabutang sa quotation marks. Ari ang mga imageries nga makit-an naton sa ginsugid sang manogpanglugayawan: May rebolto, dalagko nga bati-is, wala na sang lawas,  nagatindog sa disyerto (lines 2-3). Sa ingod sini, halfway natabunan sang balas, ang ulo sang rebolto (3-4).  Ang rebolto amo si Haring Ozymandias (line). Bisan sa kadugayon na sang nagliligad, ang itsura kag character sang hari na-capture sang manogdihon -- makahaladlukan kag dapat katahapan, possibly a ruthless, cold-hearted  king (line 5). Ang interesting ara sa line 7 and 8: ..."Which yet life survive, stamped on this lifeless things, The hand that mocked them and the heart that fed."  Ang works of art sang manogdihon nagapabilin man gihapon sa rebolto:  ang  pagyaguta sang artist gindabukan sang iya inspirasyon, ang matig-a nga balatyagon sang hari. Ano natabo kay Ozymandias kag sang iya ginhari-an? Ini makit-an sa lines 11-14 kag na-capture sa linya nga "Look on my works, ye mighty and despair!" Wala na kag wala sang may nabilin. Wala na ang ginharian, wala na ang mga simbolo sang gahum kag himaya. Ang makit-an, puro na lang baras sa malapad nga disyerto.

Ang tema sang Ozymandius natuhoy sa temporal nature of power and glory of a person in authority. Ang tanan temporaryo lang. Ang gahum kag ang himaya, may katapusan. Wala sang may nagabato sa kalibutan.Gani, kon taga-an kita sang temporaryo nga gahum, dapat gamiton naton ini para sa kaayuhan. Ang subtle nga meaning sang poem: ang art sang manogdihon nagapabilin man gihapon bisan nga wala na ang hari kag ang iya ginharian. 

Karon ano ang kaangtanan sang Ozymandias sa akon nabatyagan sang makit-an ko ang ruins sang Ayutthaya kag Ankor? Ang koneksyon daw tama na gid ka obvious. Ang mga ginhari-an kag ang mga hari sini, bisan pa sa kadugayon sang ila pagdumala, wala nagatinir tubtub san-o.Tanan may katapusan. Ang sobra 300 ka tuig nga dynasty o pagdumalahan sang mga nagkasari-sari nga hari sa duha ka ginhari-an natapos gid man. Wala na! Ang mga templo kag palasyo, nagkalaguba, amat-amat  nga nagkalamudmud. Wala na ang mga hari. Wala na ang daynastiya.

Apang indi katulad sang palasyo ni Ozymandias nga gintabunan sang balas, bisan paano, may nagkalabilin nga mga ruins sa ginhari-an  sang Ayutthaya kag Ankor. Salamat, ari ako, naga-apresyar sang ila katahum. Hail to the hands that built them!
 
----------------
I would like to acknowledge the Nippon Foundation for its generous support of my research activities in Thailand and Japan. My understanding of indigenous and culturally relevant science education in both countries has been contextualized by my travels to places of great historical and cultural value like Ayutthaya and Ankor. 

Wat  Chai Watthanaram and the remnants of the glorious Kingdom of Ayutthaya, Ayutthaya Province, Thailand

Remnants of Wat Chai Watthanaram, Ayutthaya, Ayutthaya Province, Thailand

,

Bhudda's head buried under the roots of a tree, Wat Mahathat, Ayutthaya, Thailand

More remnants....

Wat Chai Watthanaram

Our group--professors of Kasetsart University (Bangkok) and guests from the University of North Colorado--posed with Wat Chai Watthanaram as a background.

Bayon, a richly and intricately decorated temple in Angkor, Siem Reap Province, Thailand

Phnom Bakheng, located atop the mountain, is one of the oldest temple in Ankor, Siem Reap, Cambodia.

Ankor Thom, setting of Angelina Jolie's movie, Lara Croft: Tomb Raider

Bayon Temple

Smaller temples in Angkor, Siem Reap,Cambodia

Bayon, an intricately designed temple in Angkor, Siem Reap, Cambodia

A picture with the couple, Poom and Charin, with Ankor Wat as a background

Our group, teachers/university professors of Mahasarakham, Thailand

Pasalubong

by vic@purebright
(This poem, inspired by my trip to Cebu about a year ago,  reminds me of my childhood and of many things that the younger generation has missed. I dedicate this poem to my children.)

Wow, pagkatapos 25 ka tuig, nagsosyal ka na.
Katapusan ko nga kita kanimo sa uma.
Ay sus, ari ka man lang gali, sa Cebu Ayala—
Nagahining-hining, mabilog-bilog, mapula-pula, 
Nagahigda sa malum-ok nga styro
Kag nagapamurongkot ka plastik nga see-through.
Sa sobra ko nga kahidlaw,
Ikaw ginpaputos kag gindala.

Sa balay, si subang naganyat,
Abi na ubas, naghakop kag nagtimo
Dayon singgit, "Ay maaplod!"
Ang ikaduha, natingala.
Nagpudyot it isa, nag-ingkit kag nagkuri-it,
Tapos puyag-it, "Maaslom!"
Ang ikatatlo, nagturok dulang.
Waay gid nagtandog.

Imbes nga mangakig, ako nalu-oy,
Nanghayhay kag naghambal,
"Ako sang edad ninyo,
Nagadurugo ya batiis kag buli ka saka
Kag nagapurula ya bibig ka usap,
Makakaon lang ka
SARALI." 

--------------------


On Sarali (Terminalia edulis BLANCO)

This fruit "comes from a large tree that group [sic] up to 75+ feet. The fruit when fully ripe turn [sic] a nice burgundy red. And besides being eaten raw, often with salt, they are used to flavor and age lambanog.... The fruit bruise [sic] incredibly easily and while very similar in many aspects to the “real” cherries I know, they are from different families of fruits." (by Marketman, retrieved March 2, 2012 from http://www.marketmanila.com/archives/kalumpit-local-cherries.

Photo credit: Pictures of sarali above were taken from 
http://www.marketmanila.com/archives/kalumpit-local-cherries (by Marketman). 

Laygay Nga Nabatian sa Kagulangan

by vic@purebright
This poem is inspired by my trip to Khao Yai National Park, Nakhon Ratchasima Province, Thailand, August 20-21, 2011; written March 1, 2012. This is dedicated to Dr. Naruemon Yutakom, my host professor at Kasetsart University, Bangkok, Thailand, July-December 2011)

Abi ko ang kagulangan puro lang katahum:
Mabugnaw, matinlo ang dupoy-dupoy sang hangin.
Ang mga puno sang kahoy daw tabungos,
Kag may ara man nga daw linukot sang amakan,
Ginapunihan sang mga orkidyas,
Nga abi mo daw nagaloyloy sa kahawa-an.  
Ang mga balagon, indi magpapierdi,
Sige hakos kay kahoy, makakita lang sang kasanag.
Ang mga ilahas nga pispis, lain-lain ang duag,
Nagapa-indis-indis kay alibangbang kag sitsiritan.
Amo man ang mga bulak kag uhong,
Nagasuksuk sang pula, puti, kaki, orens, kag dalag.
Samtang si sapa kag busay nagakanta
Kaupod kay pispis, kirikikik, kag bagangan.

"Matahumu, matahum, matahum," ako nakahinambit.

"Kwedaho ka kag maghalong,"
Hambal sang manog-giya.
"Kadto ka sa tunga,
Sa mahawan nga dalanon.
May aragyan para sa imo.
Indi magpasobra pahigad, sa wala man ukon tu-o,
Basi kabliton ka sang siit kag balagon
Kag lumpatan sang mga udto-udto.
Isuksok ang malaba nga medyas
Kay ang linta, gakamang, gapisik.
Sa kagulangan duro it palhi,
Pareho sang ulandis, bisan gamay,
Kon tapakan mo, mabato gid."